Mobbing w pracy jest poważnym problemem zarówno na świecie, jak i w naszym kraju. Niewłaściwe zachowania wobec podwładnych zdarzają się nie tylko w wielkich przedsiębiorstwach – ofiarami mobbingu padają też pracownicy mniejszych firm. Regularne kontakty z szefem lub współpracownikiem stosującym psychiczną przemoc często prowadzą do poważnych konsekwencji. Mogą się one objawiać obniżeniem samooceny, brakiem satysfakcji z wykonywanych obowiązków, a nawet poważnym pogorszeniem stanu zdrowotnego. Na szczęście ofiara mobbingu nie jest bezbronna – istnieją skuteczne metody pozwalające na przeciwdziałanie niewłaściwym praktykom w miejscu pracy. Przyjrzyjmy się dokładniej zagadnieniu mobbingu oraz sprawdźmy, jak poradzić sobie z tym zjawiskiem.
Co to jest mobbing?
Zanim przejdziemy do skutecznych metod zapobiegawczych, warto wyjaśnić wpierw, co oznacza mobbing. Określenie to zaistniało w środowisku pracy dzięki szwedzkiemu psychiatrze Heinzowi Leymannowi, który od 1984 roku zajmuje się tym zagadnieniem. Mowa o dość szerokim pojęciu, które obejmuje zbiór niewłaściwych zachowań względem pracowników. Mogą być to np. wyzwiska, obmawianie, rozsiewanie złośliwych plotek, publiczne upokarzanie, mailowe i telefoniczne nękanie lub niestosowne żarty. Nierówne traktowanie, zmuszanie do nadgodzin lub do pracy w niewłaściwych warunkach (np. w niskiej temperaturze czy ciemnościach) to kolejne z przejawów tego zjawiska. Należy zaznaczyć, że mobbing nie musi dotyczyć jedynie relacji na linii pracodawca – podwładny. Tego rodzaju zachowania zdarzają się również pomiędzy współpracownikami. Istnieje również zjawisko określane jako mobbing bierny objawiający się ignorowaniem potrzeb pracownika, lekceważeniem jego pomysłów przy jednoczesnym faworyzowaniu pozostałych podwładnych. Bez względu jednak na formę mobbingu oraz kto go stosuje, winę za takie zachowanie zawsze ponosi pracodawca, który może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
Przyczyny mobbingu
Istnieją różne przyczyny mobbingu w pracy. Wiele zależy od miejsca zatrudnienia. Jakkolwiek zjawisko to może pojawić się w każdym miejscu pracy, stosunkowo najczęściej występuje w dużych przedsiębiorstwach, w których na porządku dziennym jest praca pod nieustającą presją czasu oraz współzawodnictwo. Zjawisko ma miejsce też w środowiskach pracy zdominowanych przez mężczyzn (np. policja, wojsko, straż pożarna). Występuje w nich kultura polegająca na „sprawdzaniu” nowych pracowników poprzez nękanie. Sprawcy mobbingu (tak zwani mobberzy) to najczęściej pracodawcy o autorytatywnym charakterze, którzy umniejszając pracowników, podkreślają swoją władzę. Współpracownicy zazdrośni o osiągnięcia bardziej uzdolnionych kolegów również mogą stosować tego rodzaju zagrywki. Z kolei na mobbing szczególnie narażone są osoby o słabej odporności psychicznej, niskiej samoocenie oraz z wysokim poziomem lęku. Do najczęstszych przyczyn mobbingu zalicza się:
Sprawcy mobbingu (tak zwani mobberzy) to najczęściej pracodawcy o autorytatywnym charakterze, którzy umniejszając pracowników, podkreślają swoją władzę. Współpracownicy zazdrośni o osiągnięcia bardziej uzdolnionych kolegów również mogą stosować tego rodzaju zagrywki. Z kolei na mobbing szczególnie narażone są osoby o słabej odporności psychicznej, niskiej samoocenie oraz z wysokim poziomem lęku. Do najczęstszych przyczyn mobbingu zalicza się:
- trudną sytuację gospodarczą w firmie, co powoduje stres i nieustające napięcia (np. ze strachu o utratę posady);
- wroga rywalizacja (np. o klienta lub kontrakt), występująca np. przy ubieganiu się o awans;
- zaburzona komunikacja pomiędzy personelem, a także brak wystarczającej kontroli podwładnych ze strony pracodawcy;
- szczególna sytuacja społeczna pracownika (np. wiek, płeć, pochodzenie etniczne, wykształcenie, orientacja seksualna), która może posłużyć innym jako pretekst do szykan;
- szukanie „kozła ofiarnego”, którego pozostali współpracownicy lub pracodawca obarczą winę za wszelkie niepowodzenia.
Mobbing w pracy – statystyki
Mobbing jest zjawiskiem występującym w Polsce na masową skalę. Według badań przeprowadzonych przez CBOS w 2014 roku aż 17% pracowników doświadczyło mobbingu (czyli mniej więcej 2 miliony osób). Wedle innych szacunkowych badań co szósta osoba mogła paść ofiarą niewłaściwego traktowania przez szefa, kierownika lub współpracowników. Warto dodać, że w 2017 roku toczyło się ponad 2,5 tysiąca postępowań w tym kierunku. Zjawiska psychospołeczne t.j. stres, mobbing, przemoc fizyczna, czy dyskryminacja nasiliły się w kolejnych latach. Według Raportu “Bezpieczeństwo Pracy w Polsce w 2019” sytuacja uległa znacznemu pogorszeniu, a odpowiednie dane przedstawia następująca infografika:
Źródło: Raport Bezpieczeństwo Pracy w Polsce w 2019.
Nie istnieją sklasyfikowane kryteria definiujące statystycznej ofiary mobbingu. Wedle statystyk pochodzących z badań światowych oraz polskich wynika, że dotyka on osób obu płci, bez względu na wiek czy poziom wykształcenia. Doniesienia z różnych źródeł wskazują jedynie, że ofiarami częściej padają kobiety niż mężczyźni. Przedstawicielki płci pięknej często też zmagają się z seksistowskimi zaczepkami.
Jak udowodnić mobbing?
Zjawisko jakim jest mobbing w pracy nie jest łatwym tematem. Nie rozmawiamy o nim codziennie, dlatego wiele osób zastanawia się jak reagować w sytuacji prześladowania. Przede wszystkim należy pamiętać, że to po stronie pracownika leży obowiązek udowodnienia mobbingu. Wygranie sprawy sądowej nie jest takie proste. Procesy mogą trwać bardzo długo, co więcej, średnio tylko 5% toczonych spraw kończy się wygraną pozywającego. Główną przyczyną przegranej jest najczęściej brak wystarczających dowodów. Jak je zdobyć? Przede wszystkim należy zabezpieczyć potencjalnie cenne materiały. Warto drukować i zachować otrzymywane, obraźliwe maile lub SMS-y od pracodawcy.
Skutecznym narzędziem jest też rejestrator audio-wideo, dzięki któremu zdobędziesz materiały jednoznacznie wskazujące na winę sprawcy mobbingu. Należy jednak zwrócić uwagę na aspekt prawny dyskretnego nagrywania.
Otóż rejestrowanie materiałów audiowizualnych bez udzielonej zgody nie jest dozwolone na mocy art. 23 Kodeksu cywilnego. Jednak w praktyce sprawa nie jest taka jednoznaczna. W określonych sytuacjach sąd może uznać nagrania za dowód, uznając dobro pozywającego za wyższe od tajemnicy rozmowy. Co więcej, na podstawie znowelizowanego art. 308 Kodeksu postępowania cywilnego oraz wyroku Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2016 r. (sygn. II CSK 478/15) nagranie bez udzielonej zgody może posłużyć jako dowód w sprawie, jeżeli spełni określone warunki (np. będzie ciągłe i niemodyfikowane). Zdobyte w ten sposób materiały udowadniające mobbing w pracy należy skonsultować z prawnikiem lub udać się do agencji detektywistycznej.
Dyktafony szpiegowskie
Sklep detektywistyczny Spy Shop posiada w ofercie asortyment, wśród którego znajdziemy skuteczne sprzęty szpiegowskie. Dyskretne dyktafony zarejestrują wyraźne nagrania nie wzbudzając przy tym niczyich podejrzeń. Współczesne urządzenia tego typu cechują się niewielkimi wymiarami oraz czułym mikrofonem zdolnym wyłapać dźwięk w zasięgu od kilku do kilkunastu metrów.
Popularnym i skutecznym modelem do walki z mobbingiem jest szpiegowski dyktafon MVR-405. Urządzenie zakamuflowane zostało w niepozornym smartwatchu (spełnia też jego podstawowe funkcje), nie zwróci więc uwagi nagrywanej osoby. Wydajny mikrofon uruchomi się automatycznie dzięki funkcji detekcji dźwięku, rejestrując wyraźne nagranie w zasięgu do 10 metrów. Dobrą alternatywą jest dyktafon MQ-78 ukryty w obudowie długopisu, którym można również pisać dla zachowania pozorów. Sprzęt stanowi więc wymarzone narzędzie inwigilacji w przestrzeni biurowej. Podobnie jak poprzedni dyktafon, także i ten model cechuje się czułym mikrofonem o zasięgu do 10 metrów.
Dobrą alternatywą jest dyktafon MQ-78 ukryty w obudowie długopisu, którym można również pisać dla zachowania pozorów. Sprzęt stanowi więc wymarzone narzędzie inwigilacji w przestrzeni biurowej. Podobnie jak poprzedni dyktafon, także i ten model cechuje się czułym mikrofonem o zasięgu do 10 metrów. Na uwagę zwraca również wydajna bateria, która pozwoli na ciągłe nagrywanie przez 15-20 h. W zestawie znajdziesz również słuchawki, dzięki którym szybko odsłuchasz nagranych materiałów.
Ukryte, bezprzewodowe kamery
Ukryte kamery również są funkcjonalnym narzędziem pozwalającym na zdobycie twardych dowodów. Dzięki postępującej miniaturyzacji technologii urządzenia takie posiadają niewielkie obiektywy, często o średnicy jednego-dwóch milimetrów. Łatwo więc ukryć je w przedmiocie codziennego użytku. Co ważne, są one w stanie nagrać wyraźny obraz w jakości FULL HD. Sprzętem takim jest choćby rejestrator K3 ukryta w plastikowej butelce. Kamera bezprzewodowa współpracuje z kartami pamięci o maksymalnej pojemności 64 GB, dzięki czemu jest w stanie pomieścić wiele godzin nagrań w rozdzielczości FULL HD.
Sprzętem takim jest choćby rejestrator K3 ukryta w plastikowej butelce. Kamera bezprzewodowa współpracuje z kartami pamięci o maksymalnej pojemności 64 GB, dzięki czemu jest w stanie pomieścić wiele godzin nagrań w rozdzielczości FULL HD. Szeroki kąt widzenia 140° daje gwarancję, że odpowiednio ustawiona kamera zarejestruje wszelkie istotne zdarzenia. Butelka wykonana została z tworzywa sztucznego, możesz więc bezpiecznie transportować w niej wodę.
Równie skuteczna jest bezprzewodowa kamera CAM-2K ukryta w eleganckim zegarku.rku. Mikroskopijny obiektyw o średnicy zaledwie 2 mm uchwyci filmy oraz zdjęcia w świetnej jakości (1920×1080 oraz 4352×3264) i zapisze je na wewnętrznej pamięci 32 GB. Wbudowany mikrofon zarejestruje również wyraźny dźwięk w promieniu 10 metrów.
Pomoc detektywa w udowodnieniu mobbingu
Dobrym wyborem jest również zwrócenie się o pomoc do detektywa. Osoby specjalizujące się w pozyskiwaniu informacji podchodzą do prac profesjonalnie oraz rzetelnie. Na bazie zgromadzonych przez nas materiałów detektyw rozpocznie śledztwo, które przyniesie prawomocne dowody. Profesjonalista korzystając z różnorodnych metod, zdobędzie wszelkie istotne informacje na temat sprawcy mobbingu i okoliczności zdarzenia. Co ważne, raport sporządzony w wyniku śledztwa może posłużyć jako cenny materiał dowodowy.
Pierwszym etapem śledztwa jest zwykle cyberwywiad. Detektyw przeszukuje fora dyskusyjne, profile na portalach społecznościowych, witryny internetowe oraz wszelkie inne publicznie dostępne miejsca w celu zdobycia jak największej ilości śladów pozostawionych w sieci. Tego rodzaju śledztwo zwane jest również „białym wywiadem”. Dyskretna obserwacja z kolei polega na gromadzeniu materiałów, pozostając jednocześnie w ukryciu. Śledzenie „figuranta w połączeniu z dyskretną rejestracją audio-wideo pozwala na zebranie potencjalnie istotnych materiałów. Kolejnym etapem jest wywiad środowiskowy. Mówimy tu o rozmowach ze współpracownikami mobbera, aktualnymi i byłymi pracownikami, rywalami biznesowymi oraz – jeżeli to możliwe i pomocne dla śledztwa – osobami z jego najbliższego otoczenia. Wywiad środowiskowy jest szczególnie istotny, ponieważ detektyw może dzięki niemu dotrzeć do świadków, którzy będą zeznawać na naszą korzyść. Co ważne, detektyw w razie konieczności sam złoży istotne zeznania.
Mobbing? Zgromadź dowody!
Mobbing w pracy, a także w innych miejscach jest częstą praktyką, która może doprowadzić do znacznego pogorszenia samopoczucia, obniżenia samooceny i wiary we własne umiejętności. Ofiara tego rodzaju zachowań nie czerpie satysfakcji z wykonywanych obowiązków, traktując obecność w pracy jak karę. Z takim zachowaniem można i trzeba walczyć. Pamiętaj – nie musisz działać sam, na własną rękę. Po zgromadzeniu materiałów dowodowych i skorzystaniu z pomocy detektywa Twoje szanse na wygraną w sądzie znacznie wzrosną.