Widzisz nietrzeźwego mężczyznę, który próbuje usiąść za kierownicą i odjechać z parkingu? Jesteś świadkiem włamania lub bójki? Te sytuacje to przesłanki do zatrzymania obywatelskiego. Zgodnie z kodeksem karnym, możesz krótkotrwale pozbawić kogoś wolności. Czy jednak to Twój obowiązek, czy może jedynie przywilej, do którego powinieneś uciekać się w ostateczności? Poznaj swoje prawa!
Zatrzymanie obywatelskie – co to?
Chcesz poczuć się jak superbohater lub ulubiona postać z filmu akcji? Nie musisz być funkcjonariuszem policji, by ścigać złoczyńców bez narażania się na odpowiedzialność karną. Prawo pozwala Ci ująć przestępcę na gorącym uczynku, udać się za nim w pościg, a nawet zatrzymać go do czasu przyjazdu odpowiednich służb.
Takie postępowanie to tzw. zatrzymanie obywatelskie. Zalicza się do niego każda reakcja przypadkowej osoby na łamanie prawa. Również z użyciem środków przymusu bezpośredniego, takich jak siła fizyczna czy akcesoria do samoobrony.
Zasady zatrzymania obywatelskiego w Polsce
W Polsce uprawnienie to reguluje art. 243 kodeksu karnego. Zgodnie z nim, zatrzymanie obywatelskie, zwane także ujęciem obywatelskim, jest formą pozbawienia wolności. Prawo do jego zastosowania ma każdy, kto schwytał kogoś w momencie popełniania czynu zabronionego lub w pościgu bezpośrednio po przestępstwie. Co więcej, dotyczy ono także współsprawców i podżegaczy.
Art. 243 Kodeksu karnego
§ 1. Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. § 2. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.Ujęcie obywatelskie – nakaz czy przywilej?
Zatrzymanie obywatelskie jest prawem każdego z nas, ale nie obowiązkiem. Chodź zdarza się coraz częściej, to zawsze należy pamiętać przede wszystkim o swoim bezpieczeństwie, a także spokoju i rozwadze, by nie stwarzać zagrożenia dla innych. Pożądaną, w pełni wystarczającą reakcją jest już samo powiadomienie odpowiednich służb.
Pamiętajmy (…) o regule: to przede wszystkim policja (organy ścigania) ma takie prawo i obowiązek. Kiedy widzi się coś niepokojącego, najlepiej natychmiast zadzwonić pod numer 997 lub 112 – zachęcamy nawet do zgłaszania anonimowego. Zatrzymania obywatelskie zaś powinny być wyjątkiem od reguły – podaje Komenda Miejska Policji w Gliwicach.
Nadużycie zatrzymania obywatelskiego w świetle prawa
Jednym z głównych argumentów przeciwników tego prawa, są możliwe jego nadużycia. Do niesprawiedliwych zatrzymań dochodzi m. in. z powodu błędnej oceny zaistniałej sytuacji (nieadekwatnej lub przesadzonej), osobistych uprzedzeń oraz egoistycznych pobudek. To z kolei może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji z udziałem niewinnych osób.
Aby ujęcie obywatelskie zostało uznane za zasadne, musi:
- występować uargumentowane przypuszczenie, że dana osoba popełniła przestępstwo (przesłanka materialna),
- forma zatrzymania być adekwatna do okoliczności (przesłanka formalna),
- dotyczyć osoby o nieznanej tożsamości, chyba że istnieją dowody wskazujące na jej zamiar ukrycia się,
- sprawca zostać jak najszybciej przekazany organom ścigania.
Niespełnienie tych warunków naraża osobę, która dokona takiego zatrzymania, na konsekwencje prawne, w tym: zarzut pozbawienia wolności drugiego człowieka oraz odpowiedzialność finansową, jeśli w trakcie ujęcia doszło do szkód materialnych.
Przykłady zatrzymania obywatelskiego
Z reguły zatrzymania obywatelskie dotyczą kierowców, którzy stwarzają zagrożenie na drodze, ale to nie jedyne sytuacje, kiedy prawo to znajduje zastosowanie w praktyce. Podobnych ujęć dokonują także: właściciel okradanego domu/firmy/ogródka działkowego, przechodzień widząc wandali niszczących mienie publiczne, świadek napadu na sklep czy sąsiad reagujący na przemoc w rodzinie za ścianą.
Zatrzymanie obywatelskie pijanego kierowcy
Prowadzenie samochodu w stanie nietrzeźwości jest przestępstwem. Jeśli widzisz osobę, która zataczającym się krokiem zmierza w stronę miejsca kierowcy, lub wyczujesz od niej woń alkoholu (np. stojąc w kolejce do kasy na stacji benzynowej), możesz dokonać ujęcia obywatelskiego.
Jednym z medialnych zatrzymań w 2023 roku był atak agresywnego mężczyzny na policjantkę po służbie. Kobieta jechała prywatnym samochodem, w cywilnych ubraniach i bez broni, kiedy zauważyła dziwne zachowanie kierowcy innego pojazdu. Wyprzedziła go, zmusiła do zatrzymania i próbowała odebrać mu kluczyki. W pewnym momencie wysiadł jego pasażer, po czym wymierzył kobiecie kilka ciosów. Policjantka upadła, a kierowca wraz z towarzyszem uciekł. Całą sytuację nagrał świadek zdarzenia.
Ujęcie obywatelskie a narzędzie do samoobrony
Jak pokazuje powyższa historia, każde zatrzymanie obywatelskie wiąże się z ryzykiem zostania ofiarą agresji przeciwnika. Akcesoria do samoobrony zwiększą Twoje bezpieczeństwo podczas bezpośredniej konfrontacji ze sprawcą i ułatwią Ci ujęcie go.
Gaz pieprzowy do zatrzymania obywatelskiego
Najpopularniejszym, a zaraz najbardziej uniwersalnym wyborem będzie gaz pieprzowy. Poręczny rozmiar oraz łatwość użycia sprawiają, że jest powszechnie dostępny. Skutecznie obezwładnia napastnika nawet do 30 minut i – w przeciwieństwie do innych narzędzi – nie wymaga bezpośredniego kontaktu z nim. Jeśli dodatkowo jego skład zawiera barwnik UV, to gaz znakuje agresora, ułatwiając jego identyfikację.
Jedyny minus? Nie każdy rodzaj sprawdzi się w każdej sytuacji. Jeśli rozpyla się w formie chmury, to istnieje ryzyko, że wiatr skieruje go w stronę użytkownika. Strumień jest mniej podatny na warunki pogodowe, ale wymaga celowania z bliższej odległości. Z kolei w przypadku żelu liczy się precyzja.
osób kupiło w ciągu ostatnich 48h!
- żel z 2 barwnikami: zielonym + UV
- ostrość - 2 mln SHU
Kajdanki do zatrzymania obywatelskiego
Kajdanki zwykle kojarzą się z funkcjonariuszami policji i służb porządkowych, ale może kupić je każdy, kto ukończył 18 lat. Nie oznacza to jednak, że panuje przyzwolenie na bezmyślne korzystanie z nich. Nawet w podczas zatrzymania obywatelskiego, sąd może potraktować je jako pozbawienie kogoś wolności.
Zatrzymanie obywatelskie – FAQ
Poznaj odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania!
Na czym polega zatrzymanie obywatelskie?
Zatrzymanie obywatelskie jest uprawnieniem wynikającym z kodeksu karnego. Każdy, kto jest świadkiem przestępstwa, może ująć sprawcę lub udać się w pościg za nim, jeśli istnieje ryzyko, że ten się ukryje i/lub jego tożsamość nie jest znana.
Kto może dokonać zatrzymania obywatelskiego?
Zatrzymania obywatelskiego może dokonać każdy, kto jest świadkiem przestępstwa.
Czy zatrzymanie obywatelskie jest obowiązkiem?
Nie, zatrzymanie obywatelskie nie jest obowiązkiem. To uprawnienie, z którego powinno korzystać się w ostateczności.
Czy za zatrzymanie obywatelskie grozi kara?
Zatrzymanie obywatelskie jest zgodne z prawem, ale osoba go dokonująca nie może samodzielnie wymierzać sprawiedliwości czy pozbawiać wolności sprawcę przestępstwa.