42 miliony funtów – tyle co roku kosztowało brytyjski budżet utrzymanie więzienia, które uchodziło za najlepiej zabezpieczone i strzeżone w Europie. Mimo tego, w latach 80. XX wieku, 38 członkom IRA udało się z niego zbiec. Jak doszło do największej ucieczki w historii Wielkiej Brytanii? Kto zawinił? Poznaj historię grupy więźniów, która oszukała system zabezpieczeń.
Więzienie Maze – zabezpieczenia
Zakład karny Maze mieścił się w byłej bazie Royal Air Force, 20 km na południe od Belfastu. Cały środek otaczał blisko 5-metrowy mur, zwieńczony drutem kolczastym. Ten rozpościerał się także nad ośrodkiem. Miał uniemożliwić ewentualną ucieczkę więźniów przy pomocy np. helikoptera, jak to niejednokrotnie zrobił Pascal Payet.
Bloki układały się w literę H. Każdy z nich zabezpieczała 5,5-metrowa, zbrojona przeszkoda (beton z zatopionymi prętami). Wszystkie bramy, kontrolowane elektronicznie, były zrobione z solidnej stali. Nie brakowało także kamer, zarówno w środku jak i na zewnątrz więzienia.
Nikt nie był w stanie zbiec z tego miejsca w pojedynkę, ale już grupie więźniów mogło to się udać. Szczególnie, gdyby poznali słabości systemu zabezpieczeń, jak to było w przypadku dwóch skazańców, Bobby’ego Storey’a i Gerry’ego Kelly’a. Mężczyźni pracowali jako sprzątacze, a przy okazji przemycili do środka pistolety i noże.
Więźniowie Maze – kim byli?
Więzienie w Irlandii Północnej nie do końca było takie jak inne zakłady karne. Pomijając różnice w strukturze i zabezpieczeniach, nie osadzano tam zwykłych więźniów. Na próżno można było szukać osób ukaranych tylko za napad czy kradzież. Najliczniejszą grupę stanowili irlandzcy nacjonaliści, członkowie Irlandzkiej Armii Republikańskiej (z ang. IRA) czy organizacji paramilitarnych. Wszystkie te osoby łączyły konflikty o podłożu etniczno-politycznym, jakie rozgrywały się wtedy w kraju. Odsiadywali wyroki m. in. za morderstwa i podkładanie bomb.
Wielu z nich domagało się nawet specjalnego traktowania, ponieważ nie uważali się oni za kryminalistów, lecz za więźniów politycznych. W 1972 roku polityk William Whitelaw przyjął ich prośby i wprowadził dla 1100 lokatorów specjalny status „Special Category“. Pozwalał on m.in. na większą liczbę odwiedzin, paczki żywnościowe czy możliwość noszenia własnych ubrań. Na nieszczęście osadzonych, trwało to bardzo krótko.
W 1976 roku skończyło się specjalne traktowanie, a więźniowie zostali przeniesieni do nowych bloków H, gdzie traktowano ich, jak zwykłych kryminalistów. Było to początkiem fali protestów, które polegały np. na niszczeniu mebli w celach, niewychodzeniu ze swoich pomieszczeń, niebraniu pryszniców itp. Pojawił się też strajk głodowy, przez który zmarło kilku skazańców (najpóźniej po 66 dniach od rozpoczęcia).
Ucieczka z więzienia Maze – co wydarzyło się 25 września 1983 roku?
Więźniowie na ucieczkę wybrali niedzielę, ponieważ w tym dniu nie uwzględniano żadnych wizyt. Osadzeni nie byli też nigdzie przemieszczani, chyba że któryś z nich musiał trafić do szpitala.
Chwilę po 14:30 posiadacze przemyconej broni przedostali się do centrum bloku 7, gdzie wzięli kilku funkcjonariuszy za zakładników, by uniemożliwić im włączenie alarmu. Uciekinierzy związali wszystkich strażników tak, aby nie mogli ruszyć się z miejsca. Niektórym z nich zabrano uniformy. Niestety nie obyło się bez agresji. Jeden z strażników został ogłuszony uderzeniem, a inny dźgnięty nożem. Oficer zmarł na atak serca.
Kolejna osoba musiała przedostać się do pomieszczenia, z którego dowodzono systemem elektronicznym, umożliwiającym wydostanie się z bloku. Strażnik kontrolujący całym systemem został postrzelony w głowę, ale przeżył. Mimo zamieszania, cała akcja wewnątrz bloku była przeprowadzona bez uruchamiania żadnego alarmu.
O 15:25 pod bramę bloku H7 podjechała ciężarówka dostawcza z jedzeniem, której kierowca także został wzięty na zakładnika. Więźniowie nie mogli sami usiąść za kierownicą, ponieważ strażnicy od razu by się zorientowali. Jeden z osadzonych wycelował więc pistolet w kierowcę i powiedział mu, że cały blok jest pod ich kontrolą i jeżeli nie zrobi, co mu każą, zginie. W obawie o własne życie mężczyzna zgodził się. 37 więźniów ukryło się na tyłach samochodu, 38. leżał przy nogach kierowcy z wycelowaną w niego bronią.
Następnym etapem było zajęcie wartowni. 10 uciekinierów w przebraniach strażników wtargnęło do środka, gdzie ponownie wzięli zakładników. Na ich nieszczęście, jeden z nich zdołał włączyć alarm przez co po chwili do wartowni zadzwonił telefon. I tym razem udało się wymyślić wyjście z sytuacji. Wybrany przez skazanych strażnik został wzięty na muszkę i musiał odpowiedzieć na połączenie, tłumacząc, że alarm został uruchomiony przez przypadek.
Wartownia stawała się jednak coraz trudniejsza do utrzymania, ponieważ co chwilę do pracy przychodzili nowi pracownicy. Uciekinierzy mieli problem z ich kontrolą. W pewnym momencie w budynku wywołała się bójka. Po kilku próbach i szamotaninie, brama wyjazdowa została otwarta, ale w trakcie walki wszczęty został kolejny alarm. Kilku strażników zablokowało nawet wyjazd z więzienia swoimi samochodami, przez co zbiedzy zostali zmuszeni porzucić ciężarówkę i uciekać pieszo.
Na zewnątrz więzienia miał czekać transport zorganizowany przez członków organizacji IRA. Przez 5-minutowy błąd w obliczeniach, nikt się nie zjawił, a zbiedzy musieli radzić sobie sami, biegnąc przez pola lub kradnąc samochody.
Wielka Ucieczka – reakcje członków IRA i brytyjskich władz
W trakcie całej akcji obrażenia odniosło 20 strażników. Zatrzymano tylko 3 więźniów, a pozostałych 35 zbiegło – była to największa ucieczka z więzienia w historii Wielkiej Brytanii.
Przez kilka następnych dni policja zatrzymała 19 z uciekinierów. Pozostali przy pomocy IRA zostali wywiezieni do bezpiecznych miejsc. Niektórzy z nich znaleźli się nawet w USA, gdzie przez długie lata toczyli w sądzie sprawy dotyczące ich ekstradycji. Tylko dwóch zbiegów nie zostało odnalezionych.
Cała akcja, nazywana przez irlandzkich republikanów “Wielką Ucieczką”, bardzo podniosła morale wśród członków IRA. Według oficjalnego raportu z śledztwa, największą odpowiedzialność za nią ponosił personel więzienia, jego projektanci i kolejni naczelnicy, którzy pozostali bierni wobec niedociągnięć w systemie bezpieczeństwa.
Więzienie zostało zamknięte w 2000 roku. W 2006 pojawił się pomysł wyburzenia go, ale 7 lat później plany uległy zmianie. Maze z zakładu karnego przemienił się w „centrum pokoju”. Co ciekawe, designem tego miejsca zajął się Daniel Libeskind, który z pochodzenia jest Polakiem.
Przeczytaj także: Najsłynniejsze więzienne ucieczki – Alcatraz
Więzienie Maze – FAQ
Poznaj odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania!
Kto odbywał karę w więzieniu Maze?
Najliczniejszą grupę wśród więźniów stanowili irlandzcy nacjonaliści, członkowie IRA i organizacji paramilitarnych. Najbardziej znanym więźniem był oficer IRA Bobby Sands.
Dlaczego więzienie Maze zostało zamknięte?
Zgodnie z porozumieniem pokojowym z Wielkiego Piątku (rozwiązanie konfliktu z Irlandią Północną), w listopadzie 2000 140 więźniów politycznych zostało uwolnionych, a zakład karny zamknięto.
Ilu więźniów uciekło z więzienia Maze?
Dzięki pomocy IRA, z więzienia Maze uciekło 38 skazanych.
Kiedy miała miejsce Wielka Ucieczka z więzienia Maze?
Akcja miała miejsce w niedzielę, 25 września 1983 roku
Czy można odwiedzić więzienie Maze?
Od 2011 są organizowane wycieczki.