Do 6 czerwca 2011 roku w Polsce trwał okres bezkarności osób używających Internetu do prześladowania, zastraszania, nękania i wyśmiewania innych. Dopiero wtedy cyberprzemoc i stalking zostały uznane za czyny zabronione w Polsce na mocy poprawki art. 190 Kodeksu karnego. Połączenie tych dwóch pojęć daje nam cyberstalking, czyli nękanie za pomocą Internetu i innych mediów elektronicznych.
Czym jest cyberprzemoc?
Cyberprzemoc to agresja elektroniczna, której przejawami są: prześladowanie, nękanie, wyśmiewanie i zastraszanie osoby przez Internet lub narzędzia elektroniczne. Wysyłanie SMS-ów z groźbami, wyśmiewających e-maili, nękanie na portalach społecznościowych i forach, tworzenie antystron, kradzież tożsamości, rozprzestrzenianie treści szkalujących daną osobę – to zachowania typowe dla stalkera, czyli człowieka dopuszczającego się agresji online.
Wirtualny stalking może ewoluować w fizyczne prześladowanie (np. wandalizm, pisemne groźby, obsceniczne ulotki, wtargnięcia na teren prywatny), ale istnieje też odwrotna zależność: fizyczne prześladowanie może zostać poszerzone o cyberstalking.
Czym jest stalking? Jakie są skutki stalkingu?
Stalking to celowe i cykliczne prześladowanie kogoś, nagabywanie, złośliwe lub ośmieszające, które zagraża bezpieczeństwu danej osoby. Stalker potrafi wprowadzić swoją ofiarę w poczucie nieustannego osaczenia. Nie ogranicza się do przemocy psychicznej drogą wirtualną. Nie musi kontaktować się z ofiarą bezpośrednio – wystarczy, że będzie rozprzestrzeniał kompromitujące grafiki lub podszywał się pod nią. W ten sposób odbiera prześladowanej jednostce autonomię, godność, wycofuje ją z życia online. Doprowadza do izolacji, burzy życie prywatne i zawodowe, rozrywa więzi międzyludzkie.
Stalking fizyczny i wirtualny nie kończy się wraz ze zniknięciem sprawcy z horyzontu czy po zamknięciu skrzynki e-mail, bo jego ofiara żyje w ciągłym poczuciu strachu. Może czuć się emocjonalnie odrętwiała, bezradna, mieć problemy ze skupieniem się na najprostszych czynnościach. Mogą się u niej pojawić niespotykane dotąd dolegliwości żołądkowe czy problemy kardiologiczne powodowane ciągłym stresem.
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Korzenie (cyber)stalkingu
Znaczenie słowa stalking w języku angielskim wiąże się z terminologią łowiecką – oznacza podchody, skradanie się, można go powiązać ze śledzeniem zwierzyny przez wytrwałego myśliwego. W latach 90. XX wieku stalking nabrał negatywnego znaczenia przez głośne przypadki nękania celebrytów – niektóre zakończyły się tragicznie. Morderstwami. Cyberstalking zaczął rozwijać się wraz z rozrostem mediów społecznościowych, zapewniając stalkerom przynajmniej częściową anonimowość i dając im szeroki dostęp do wyszukiwania potencjalnych obiektów.
Romantyczny cyberstalking? Nie jesteś moja, nie będziesz niczyja!
Według badań J. Skarżyńskiej 63% ofiar stalkingu to kobiety w wieku poniżej 40 lat. Cyberstalking, którego sprawcą jest były partner lub była partnerka, jest formą przemocy domowej. Cyberstalker nie może pogodzić się z rozpadem związku. Chce kontrolować swoją drugą połówkę, odizolować ją od znajomych i uzależnić ją od siebie. Cyberstalkerem może zostać także odrzucona osoba. Przyczyną może być chęć zemsty za zlekceważone uczucia, ale też obsesja seksualna. Cyberstalking powodowany z kolei uprzedzeniami wobec płci może przejawiać się w groźbach gwałtu i uszkodzenia ciała, a także w tworzeniu fałszywych blogów o charakterze pornograficznym.
Cyberprzemoc wobec dzieci w liczbach
Według raportu Rodzice wobec zagrożeń dzieci w Internecie aż 9/10 rodziców poruszało z dziećmi temat zagrożeń w Sieci, ale tylko 28% jest przekonanych, że ma pełną wiedzę o zagrożeniach związanych z aktywnością dzieci online. Wśród tych zagrożeń wymieniają kontakt z materiałami pornograficznymi i przemocą (67%), upublicznianie prywatnych informacji (60%) i poznawanie obcych osób online (51%). Najmłodszych internautów może cechować lekkomyślność i naiwność, ale też… złośliwość.
Dzieci nie tylko są obiektami cyberprzemocy, ale także jej sprawcami!
Poradnik Jak reagować na cyberprzemoc? opisuje wyniki badań Przemoc rówieśnicza a media elektroniczne. Młodzi internauci w wieku od 12 do 17 lat przyznawali, że byli fotografowani lub nagrywani bez ich zgody (57%), doznali wulgarnych wyzwisk (47%) i byli obiektem szantaży (16%) w Sieci i za pomocą telefonów komórkowych. 14% zgłosiło publikowanie kompromitujących ich materiałów – za ponad połową przypadków stali znajomi rówieśnicy ze szkoły (59%). Za ⅓ badanych internautów podszywano się w sieci. Najczęściej robili to rówieśnicy, a za co piąty przypadek odpowiadał nieznajomy.
Jak walczyć ze stalkerem? Czy stawienie mu czoła ma sens?
Stalking – jak sobie poradzić, kiedy ktoś zaczyna nas prześladować? Bierna postawa wobec stalkingu jest najgorszą i każdy, kto na pytanie Jak się bronić przed stalkingiem? odpowie, że należy przeczekać sytuację, jest w błędzie. Dobrą obroną przed stalkingiem i cyberstalkingiem nie jest próba całkowitego zamknięcia się przed otoczeniem, skrywanie problemu, łudzenie się, że cyberstalker znudzi się dręczeniem.
Stalker bierze przyjemność z prześladowania znanej mu lub nieznanej osoby, ponadto jest cierpliwy i lubi demonstrować swoją przewagę.
Brak sprzeciwu wzmacnia stalkera w przekonaniu, że ma władzę nad ofiarą i motywuje go do dalszego zabierania cząstek jej życia. Odizolowanie ofiary od społeczeństwa i zniewolenie jej jest jego celem. Na forach internetowych można znaleźć historię osób dzielących się swoimi przeżyciami po to, aby inni wiedzieli, jak walczyć ze stalkingiem – w tym wypadku nauka na czyichś błędach jest skuteczna.
Stalking – jak przeciwdziałać i walczyć? Co robić, jeżeli jesteś ofiarą stalkera?
- Jak udowodnić stalking? Nie kasuj żadnych wiadomości online od stalkera. Rób ich screeny, e-maile wydrukuj, zapisz kompromitujące Cię treści na dysku, a dopiero potem zgłoś żądanie ich usunięcia. Podobnie postępuj z anonimowymi listami papierowymi – zeskanuj je lub zrób zdjęcie. Choćby nie wiadomo jak przykre były to treści, są Twoimi dowodami przeciwko stalkerowi, przydatnymi w walce przeciw stalkingowi.
- Jeżeli znasz stalkera osobiście, poinformuj ją w towarzystwie zaufanego świadka, że nie życzysz sobie otrzymywania takich wiadomości. To oczywiście może nie podziałać, ale jeżeli nagrasz po kryjomu tę rozmowę, masz kolejny dowód. Paradoksalnie – tym lepszy, im pewniejszy siebie będzie stalker, ale pamiętaj: nie prowokuj tej osoby. Postaraj się zachować zimną krew i nie reagować na zaczepki, jednocześnie nie okazując żadnej słabości – nawet jeśli czujesz w żołądku zimną bryłę.
- Jak reagować na stalking, kiedy nie zna się prześladowcy? Jeżeli nie znasz cyberstalkera – wyślij mu tylko jedną wiadomość z jasnym komunikatem o żądaniu zaprzestania wysyłania jakichkolwiek informacji i zakończenia oszczerstw czy ośmieszeń. Nie proś o nic wirtualnego agresora, nie pytaj o powody podłości, nie groź. Nie wdawaj się w dyskusję ani kłótnię.
- Dowiedz się, jak sprawdzić, czy masz program szpiegowski na komputerze. W razie podejrzeń – do wyszukania tej informacji użyj np. laptopa przyjaciółki, aby na Twoim komputerze nie było śladów dających stalkerowi do zrozumienia, że szpiegowanie wyszło na jaw. Poproś kogoś o pomoc w usunięciu szpiega, dopiero potem zmieniaj dostępy do wszelkich kont.
- Nie reaguj na przemoc przemocą. Chociaż odpowiedź atakiem na atak wydaje się najlepszym wyjściem, kiedy zawładną Tobą silne emocje, w ten sposób możesz tylko rozjuszyć cyberstalkera.
- Nie zwlekaj z zawiadomieniem policji o cyberstalkingu. Nie myśl, że to już ostatni raz, kiedy mocno zabolała Cię kolejna wiadomość, kiedy zimny pot spłynął Ci po plecach na dźwięk SMS-a. Zbierz w sobie siły, żeby udowodnić stalking i reaguj na prześladowanie.
Jak zapobiegać cyberstalkingowi? Stalking – jak przeciwdziałać?
Zarówno dzieci, nastolatkowie, jak i dorośli mogą stać się ofiarami cyberstalkingu. Dzięki Internetowi powstały tak uzależniające media społecznościowe jak Facebook i Twitter. Instagram zachęcił nas do upubliczniania wspaniale kreowanych wycinków z naszego życia. LinkedIn i Goldenline znają naszą historię zawodową. Czy kiedy upubliczniamy swoje dane i dzielimy się fotografiami, wiemy, jakie wnioski mogą wyciągnąć z nich obce osoby? Co mogą zobaczyć? Co udostępniają dzieci online? Czy dobrze chronimy swoje komputery i smartfony?
Czy wiesz, że pedofile śledzą nie tylko profile dzieci w mediach społecznościowych, ale także pobierają zdjęcia dzieci z ogólnodostępnych profili ich rodziców? Bądź wzorem dla swojego dziecka. Odpowiednio skonfiguruj ustawienia prywatności w mediach społecznościowych, serwisach i na forach, z jakich korzystasz, a następnie porozmawiaj z dzieckiem.
Rodzice najmłodszych dzieci używają dyskretnych programów do monitorowania komputerów pociech i programów na smartfony, aby trzymać rękę na pulsie i wiedzieć, czy dziecko otrzymuje niemiłe wiadomości, wyzwiska, groźby lub pisze z nieznajomym, który może od dziecka wyłudzić dane i je skrzywdzić.
Zarówno najmłodsze dzieci, jak i nastolatkowie nie przepadają za dodawaniem do znajomych rodziców. Nie chcą, aby widzieli wszystkie udostępniane przez nich treści czy wymiany komentarzy ze znajomymi. Niestety młodzi internauci bywają lekkomyślni i naiwni (czy tylko młodzi?). W razie kłopotów online nie proszą o pomoc rodziców z powodu wstydu lub strachu o szlaban czy awanturę. Tylko co dziesiąte dziecko doświadczające cyberprzemocy prosi rodziców lub nauczycieli o pomoc.
Podstawy bezpieczeństwa online są lekceważone, bo są… podstawami. Niestety na co dzień nie zawsze się o nich pamięta. Internauci bez zastanowienia klikają w intrygujący link do nierzetelnie wyglądającej strony, a później zmagają się z niespodziewanie pojawiającymi się reklamami czy zmianą strony startowej przeglądarki. Wiedzą o podszywających się pod instytucje oszustach, ale z zaniepokojeniem otwierają e-maile i pobierają zawirusowane załączniki.
Każdy z nas może stać się ofiarą cyberstalkera, ale właściwe zabezpieczenie urządzeń, z których korzystamy, oraz konfiguracja ustawień prywatności profili społecznościowych może zmniejszyć to ryzyko, mimo że rokrocznie rośnie liczba stalkerów w Polsce.
