Narkotyki i dopalacze są pokusą dla młodych ludzi. Szeroka dostępność nielegalnych środków psychoaktywnych ułatwia skosztowanie uroków zakazanego owocu. Konsekwencje mogą jednać być znacznie mniej urokliwe. Silne uzależnienie, podejmowanie zachowań przestępczych, wyniszczenie organizmu – to tylko namiastka skutków przyjmowania narkotyków. Jak temu zapobiec?
Jeden z wymiarów profilaktyki antynarkotykowej wśród nastolatków dotyczy wychowania. Potencjał rodzicielskiej mocy jest bardzo duży. Jak go zwiększyć? Przede wszystkim wiedzą. Co rodzic powinien wiedzieć o narkotykach?
Klasyfikacja środków odurzających
Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), środki odurzające dzielone są na opiaty, barbiturany, amfetaminę i jej pochodne, kokainę, cannabis, halucynogeny, khat (w Polsce rzadko spotykany) i inhalanty.
- Opiaty uzależniają mocno i szybko. To szczególnie opium, heroina, morfina, kodeina i metadon. Tolerancja tych substancji przez organizm ma swoje wyraźne granice, stąd łatwo o przedawkowanie.
- Barbiturany niegdyś były stosowane powszechnie jako leki nasenne i znieczulające. Wykazują jednak silny potencjał uzależniający i toksyczny w przypadku łączenia ich z alkoholem.
- Amfetamina czy ekstazy to środki o tzw. tolerancji dodatniej. Oznacza to, że przyjmujący potrzebuje cyklicznego zwiększania dawek, aby osiągnąć wyczekiwany efekt. Podobnie jest z kokainą.
- Cannabis to inaczej konopie. Ten środek odurzający dostępny jest w postaci marihuany (ziele konopi) i haszyszu (żywica konopi). Stosunek do tego rodzaju narkotyku jest odmienny w różnych środowiskach. W Holandii został on zaliczony jako soft drag, a znaczna część młodych ludzi uważa go za stosunkowo nieszkodliwą używkę. Niektóre środowiska naukowe (m.in. Amerykańska Akademia Lekarzy Rodzinnych) powołują się także na jej medyczne właściwości, szczególnie wspomagające leczenie stwardnienia rozsianego, nowotworów, padaczki, miażdżycy, a nawet cukrzycy. Według przedstawicieli innych środowisk, np. Amerykańskiego Towarzystwa Medycznego, trawka jest wstępem do narkomanii i może nasilać zainteresowanie „twardymi” środkami.
- Halucynogeny, podobnie jak cannabis, nie wywołują uzależnienia fizycznego, ale mogą tworzyć zależność psychiczną. Zalicza się do nich LSD, meskalinę i psylocybinę.
- Inhalanty tworzą grupę różnorodnych substancji syntetycznych, które docelowo wykorzystywane są w przemyśle i chemii gospodarczej. Ich użytkownicy stosują je jako środki zastępcze dla innych używek, np. wąchają klej. Korzystanie z nich opiera się na wdychaniu oparów, co może skutkować nawet niedotlenieniem mózgu.
Depresja, pobudzenie czy fatamorgana – jak działają narkotyki?
Opiaty i barbiturany to depresanty. Zmniejszają aktywność fizyczną i umysłową, hamując pobudliwość ośrodkowego układu nerwowego. Kokainę, amfetaminę i kofeinę zalicza się do stymulantów – pobudzają one aktywność organizmu. Środki halucynogenne, jak LSD, pejotl czy meskalina, zmieniają percepcję i przyswajanie wrażeń zmysłowych.
Dopalacze kradną życie
Bitwy z dopalaczami zostały wygrane, ale kto wygra wojnę? Statystyki Państwowej Inspekcji Sanitarnej ukazują drastyczny wzrost zarówno w liczbie przeprowadzonych kontroli, jak i zabezpieczonych opakowań produktów.
Dopalacze są równie niebezpieczne dla zdrowia i życia ze względu na zawartość różnorakich substancji psychoaktywnych. Nie zawsze wiadomo, jakie to substancje i w jakim stężeniu występują. To poważna trudność w ocenie stanu zdrowia i podejmowaniu działań zmierzających do pomocy medycznej w przypadkach przedawkowania. Ogólna dostępność tego typu używek, zarejestrowanych jako produkty spożywcze, spowodowała wzrost zainteresowania młodzieży. W ubiegłym roku liczba podejrzeń zatruć dopalaczami największa była w województwie łódzkim, lubuskim i śląskim.
Dlaczego młodzież sięga po narkotyki?
Badania CBOS dowodzą, że obecnie mamy do czynienia ze zmniejszeniem się skali zażywania narkotyków przez młodzież szkolną. Ryzyko sięgnięcia po narkotyki jest jednak całkiem spore, szczególnie, że już co trzeci uczeń wie skąd może zdobyć substancje psychoaktywne.
Po narkotyki sięgają częściej chłopcy niż dziewczęta. Jeszcze w 2003 r. problem dotyczył szczególnie uczniów prywatnych liceów ogólnokształcących i techników. W badaniach przeprowadzonych sześć lat później substancje psychoaktywne cieszyły się największym zainteresowaniem wśród społeczności zasadniczych szkół zawodowych.
Wniosek z takich badań płynie jeden – nie ma reguły, która mówiłaby o ryzyku zażywania narkotyków. Na problem ten, nie wpływają zasadniczo ani wyniki w nauce, ani warunki materialne.
Jakie narkotyki wybierają uczniowie? Najczęściej jest to marihuana, rzadziej amfetamina czy ecstazy. Przyczyny narkotyzowania są różne. Do najbardziej typowych zaliczyć można ciekawość, nudę, chęć eksperymentowania. Dzieci chcą być akceptowane, a środowisko którego są częścią może tworzyć warunki sprzyjające stosowaniu narkotyków (zachowania konformistyczne).
Ważne znaczenie ma kontekst społeczny. Ucieczka od problemów to powód, który w znacznie większym stopniu może powodować zwiększenie ryzyka uzależnienia i sięgania po innego rodzaju substancje. Najczęstsze problemy wieku dorastania to zawyżone wymagania rodziców, oczekiwania szkolne, słabe więzi rodzinne, rozwód rodziców, samotność, odrzucenie. Nie bez znaczenia jest fakt bycia ofiarą przemocy i molestowania seksualnego. Dzieciom wydaje się, że wszystkie ich problemy znikną wraz z zażyciem narkotyków. Uczą się tego od … dorosłych. Wysoki stopień tolerancji społecznej dla masowego stosowania leków rodzi w dzieciach pogląd, że na wszystko jest lekarstwo. Tak jak na ból głowy zażywa się tabletkę, tak na inne problemy można spróbować narkotyków.
Jak rozpoznać, że dziecko bierze narkotyki?
Jak w każdej sytuacji stanowiącej zagrożenie dla naszych dzieci, najważniejsze jest zainteresowanie rodzica. Kluczowe jest jednak nie tylko zaciekawienie szkolnymi osiągnięciami, ale tworzenie właściwych relacji budujących silną więź, która sprawia, że to właśnie rodzic staje się zaufanym powiernikiem problemów dziecka.
Na co szczególnie zwrócić uwagę?
- Znikające z domu pieniądze i wartościowe przedmioty.
- Zamykanie drzwi do pokoju na klucz, podkreślanie potrzeb prywatności.
- Znalezienie w rzeczach dziecka szklanych lufek, opalonych fragmentów folii aluminiowej, tabletek, torebek z proszkiem, igieł, strzykawek.
Postawienie pytania: „Czy bierzesz narkotyki?” nie zawsze może przynieść szczerą odpowiedź. Przed poważną rozmową i sięgnięciem po testy diagnostyczne warto upewnić się w podejrzeniach. Być może dziecko ma inne problemy, np. jest ofiarą przemocy w szkole, zastraszane i zmuszane do przekazywania pieniędzy? Wówczas nasze oskarżenia mogą spotkać się z zarzutami o brak zaufania i nieumiejętność odczytywania sygnałów.
Dla stuprocentowej pewności warto sięgnąć po narkotesty. Są one łatwo dostępne, tanie i skuteczne. Testy na narkotyki umożliwiają wykrycie morfiny i jej pochodnych – heroiny i kodeiny, kokainy oraz marihuany.
Moje dziecko ćpa – co dalej?
Jednym z najczęściej popełnianych przez rodziców błędów są wyrzuty i słowne atakowanie dziecka, kiedy znajduje się ono pod wpływem narkotyków. Impulsywne działanie nie przyniesie pożądanych rezultatów, a może pogłębić problem i sprawić, że dziecko jeszcze bardziej się od nas odsunie. Należy uświadomić sobie trudność sytuacji, w której znajdujemy się my, jako rodzice i nasza pociecha.
Nigdy nie wypierajmy problemu ze świadomości, nie wzbudzajmy w sobie poczucia winy, nie chrońmy dziecka przed negatywnymi konsekwencjami działań, które podejmowało pod wpływem środków odurzających (np. pokrywanie kosztów zadłużeń dziecka, usprawiedliwianie szkolnych nieobecności). Problem nie rozwiąże się sam. Pomóc może jedynie rodzicielska determinacja i konsekwencja w działaniu. Ograniczone zaufanie i sięgnięcie po pomoc specjalistów pomoże dziecku zerwać z nałogiem i wrócić do codzienności.
Rodzic musi być autorytetem. Wpajanie wartości, edukowanie, podejmowanie szczerych rozmów i informowanie o konsekwencjach postępowania to klucz do budowania dobrych relacji z dzieckiem. To bardzo ważne także wtedy, kiedy dziecko już weszło w świat narkotyków. Tylko wsparcie i pomocna dłoń pomogą mu z niego wyjść.
